ΤΗΣ BRIANNA BULLEN. ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΡΩΑΔΙΤΗΣ*

Noted Transparencies by Nikos Nomikos
Trans. George Mouratidis
Owl Publishing, 2016

Αυτά τα συμβάντα που λέγει, η πένα της ζωής μου, είναι προσωπικές διαφάνειες που σημειώνουν, την βαθιά φωνή της καρδιάς, μέσα στο κύλισμα του χρόνου, κάτω από το φως της θείας οικονομίας.

Ειλικρίνεια, οικειότητα και διαφάνεια είναι αυτά που χαρακτηρίζουν τις Σημειωμένες Διαφάνειες του Νίκου Νομικού.
Γεννημένος στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου το 1934, ο Νομικός έχει εκδώσει εννέα ποιητικές συλλογές, με τις Σημειωμένες διαφάνειες να αποτελεί την τελευταία δουλειά του ώριμου αυτού καλλιτέχνη. Η ωριμότητα δημιουργεί μια αίσθηση της ζωής που έζησε, με ένα παρελθόν στοιχειωμένο στο παρόν. Η συλλογή περιέχει 30 ποιητικά χρονογραφήματα, όλα, με μία εξαίρεση, αποκαλυπτόμενα και γραμμένα στις βουβές ώρες μιας μόνο νύχτας. Σ’ αυτές τις νυχτερινές εξάρσεις έρχεται η ανάμνηση της διαμόρφωσης της παιδικής ηλικίας σε μια άκρη του Νείλου.
Η συλλογή αυτή εκδόθηκε ως δίγλωσση από τις Owl Publishing, όπου το πρωτότυπο ελληνικό έργο παρατίθεται δίπλα, παράλληλα με την αγγλική του μετάφραση, σηματοδοτώντας την πρώτη φορά που έργο του Νομικού διατίθεται στα αγγλικά, ενώ δίνεται έμφαση στο ότι όσα παρατίθενται στην εν λόγω έκδοση δεν είναι παρά η ανασυγκρότηση του οράματος του Νομικού. Η μετάφραση έγινε από τον Γιώργο Μουρατίδη, ώστε να μεταφερθεί και διατηρηθεί η όλη αφήγηση στον ρυθμό.

Κινείται ανάμεσα σε δυϊσμούς, αποκαλύπτοντάς τους ως να πρέπει ο ένας να περιλαμβάνει τον άλλον στο παράδοξο: νεότητα και γήρας, απλοποίηση και υπερβατικότητα, μνήμη και πραγματικότητα, δημιουργία και καταστροφή, μια ζωή μέσα σε μια μόνο νύχτα. Η απλότητα της γλώσσας του Νομικού οδηγεί σε έναν θρησκευτικό και κοσμικό εμπλουτισμό που έρχεται από την παγκόσμια γνώση. Μυστικισμός που περιέχεται σε έναν υλικό κόσμο. Η απουσία γίνεται παρουσία, η νοσταλγία για ένα φανταστικό παρελθόν μια ευχάριστη τιμωρία. Η «ρόδινη χρωματιστή άνοιξη» μεταφέρει «τον χειμώνα της Περσεφόνης», κάνοντας τη ζωή και το τέλος της να αποτελούν αμοιβαίες δυνάμεις και όχι διακριτές οντότητες.

Το έργο του Νομικού χαρακτηρίζεται από επιστροφή στην παιδική ηλικία, σ’ εκείνη τη στιγμή στο Νείλο, σε μακρινές εποχές, στους δασκάλους, στις δυνατότητες και τις πατρίδες που ποτέ δεν βίωσε και τελικά στο Θεό. Ο Νομικός ανήκει σε δύο εξέχουσες παραδόσεις γραφής: την Αλεξανδρινή-Ελληνική ποίηση και την ποίηση της «πρώτης γενιάς» των Ελλήνων μεταναστών στην Αυστραλία. Η εμπειρία της μετανάστευσης και της διασποράς είναι αναπόσπαστο μέρος της απόλυτης έννοιας της επιστροφής του ποιητή, γράφοντας με μια αποσπασματική και αυτοαποξενωμένη διαδικασία που πρέπει να αντιμετωπιστεί και να συμφιλιωθεί (με το παρόν).

Πάντως, όποιον και να ρώτησα, κανείς δεν ήξερε να μου πει γιατί
μας κάλεσαν, σ’ αυτόν τον αλλιώτικο διαφορετικό τόπο.

Μια διαδικασία που ο ίδιος ο Νομικός προσφέρει για συμφιλίωση είναι μέσω της θρησκείας. Σχήματα, πρακτικές και σύμβολα από την Ελληνική Ορθοδοξία είναι θραύσματα σε μια συρραφή. Κεντρικό ρόλο στο όραμα του Νομικού είναι η φυσιογνωμία του πανύψηλου άρχοντα, όπως ο άνθρωπος «με το χρυσωμένο περιστέρι στο στήθος του». Αν και αυτή η φυσιογνωμία τον κάνει να αισθάνεται σαν ένα «μυρμήγκι» φέρνοντας μαζί του το πανέμορφο άγνωστο και ακατανόητο, παλιό, ευτυχισμένο κόσμο στον οποίο (ο Νομικός) ανήκε κάποτε, αυτή η φυσιογνωμία δεν είναι εγγενώς αρνητική. Αυτή η αμφίσημη φυσιογνωμία υπόσχεται μια πεπερασμένη σύνδεση, έναν καθησυχασμό και ένα τέλος της υλικής επιθυμίας. Σε αυτό το όραμα, όλα κινούνται προς την κατεύθυνση μιας Αποκάλυψης. Αλλά ακόμα και αυτή η αποκάλυψη γίνεται πιθανό σημείο επιστροφής και κοινής σύνδεσης μεταξύ της ανθρωπότητας.
Ενώ η πίστη είναι αναπόσπαστο μέρος της όλης εμπειρίας του Νομικού όσον αφορά τον κόσμο, ο ίδιος αναγνωρίζει ότι ο εαυτός (το «εγώ») αλλάζει με την πάροδο του χρόνου, του κόσμου και της τύχης:

Μπορεί να ήταν διαφορετικό, των ημερών μου
το ταξίδι, κι επομένως να ήταν και η ζωή μου, σε
άλλη πορεία πλεύσης, όμως λόγω του πολέμου του
1940, και τα τραγικά του γεγονότα, είχα ταλαιπωρήσει
τον προσωπικό μου ναυαγοσώστη, καλή του ώρα

Εδώ, θρησκεία, μύθος και μνήμη δημιουργούν και επικεντρώνουν σε έναν πολύ προσωπικό κόσμο, επινοώντας και ερμηνεύοντας τόσο το παρελθόν όσο και το παρόν. Ενώ μερικοί χρησιμοποιούν αυτές τις αφηγήσεις για να παρηγορήσουν και να προστατεύουν, άλλοι, όπως φαίνεται στο ένα από τα πιο εντυπωσιακά του κομμάτια, τις χρησιμοποιούν για να ζητήσουν συγγνώμη και να αποκρύψουν κάτι:

Με τον ανάρμοστο πόλεμο, για τα χριστά ήθη, κατά
του πρώην Παραδείσου, της Μεσοποταμίας, το Ιράκ,
αισθάνθηκα τον ίδιο πόνο, που μαυρίζει τις καρδιές του
κόσμου, σαν τρέχουν να κρυφτούν, από τους σωτήριους
βομβαρδισμούς, και βέβαια εις το όνομα του Θεού, όπως
συνήθως μας λένε οι μεγάλοι εγκληματίες

Ένας τρόπος για να ξεπεραστεί η εγωιστική απανθρωπιά προσφέρεται μέσω της αυτοπαραίτησης. Παραθέτοντας τον Νίκο Καρούζο, έναν άλλο Έλληνα ποιητή με τον οποίο ο Νομικός ευτύχησε να συναντηθεί, «δεν έχω τίποτα και είμαι ανάλαφρος», τονίζει ο Νομικός για την πρακτική του κοσμικού ασκητισμού, που διαπερνά τους στίχους του. Διαλογιζόμενος «σε πόσο ύψος, μπορεί να φτάσει το ανάστημά του ο άνθρωπος, μέσα από τα χτυπήματα που του προσφέρει με αγάπη, η καλομοίρα του». Ίσως ο Νομικός εικάζει ότι μόνο με αυτοεπιβαλλόμενους περιορισμούς στο «εγώ», γιατί μόνο αυτό «μπορεί πραγματικά να αποκαλυφθεί και δεδομένου του χώρου για να περιφέρονται ελεύθερα στην ευπρέπεια του πνευματικού φωτός. Αυτό συνοψίζεται στην περιγραφή του δωματίου: «τρία επί τρία, / μα με πελώριες ασκητικές διαστάσεις, / γεμάτες φωτιές και πάθη».

Το ρητό «Ο άνθρωπος είναι το μέτρο όλων των πραγμάτων», του Πρωταγόρα, μια ανθρωπιστική ερμηνεία του ατόμου και όχι μια απόλυτη αλήθεια, είναι το δεύτερο δόγμα της ποίησης και της κοσμοθεωρίας του Νομικού. Ο Νομικός σέβεται τα «μόνιμα κιάλια» μέσα από τα οποία βλέπει τη ζωή, «παντού και πάντα, μέσα στα όρια του δικού μου κόσμου». Αυτό οδηγεί σε μια λογοδοσία και ηθική δυνατότητα να διαβάσει τον εαυτό του.

Η σοφία και οι κλασικά εκλεπτυσμένοι στίχοι του Νομικού φτιάχνουν μια όμορφη εμπειρία ανάγνωσης. Προσπάθειες, όπως αυτή των Owl Publishing να διατηρηθεί η αρχική ελληνική γλώσσα του Νομικού, είναι ευπρόσδεκτες, αλλά θα ήταν κάτι παραπάνω από χαρά μας να δούμε περισσότερη από τη βιωματική εργασία του εν λόγω ποιητή να διατίθεται ευρύτερα μέσω της μετάφρασης.

*Η Brianna Bullen είναι υποψήφια διδάκτωρ Δημιουργικής Γραφής στο Πανεπιστήμιο Deakin. Η διατριβή της επικεντρώνεται στους κλώνους, τα ρομπότ και τις τέχνες. Ποίηση και άλλα γφατά της έχουν δημοσιευτεί σε διαφορα λογοτεχνικά περιοδικά στην Αυστραλία. Η παρούσα κριτική δημοσιεύθηκε στο αυστραλιανό περιοδικό ποίησης Cordite Poetry Review, το οποίο μπορεί να βρεθεί στη διεύθυνση http://www.cordite.org.au Στην παρουσα μετάφραση το κείμενο δημοσιεύεται και στην ελληνική εφημερίδα της Μελβούρνης ‘Νέος Κόσμος’, την Πέμπτη, 25 Μάη 2017.