Με αφορμή ένα άρθρο της Ρένας Λούνα στη Lifo (Η πατριαρχία δεν φύτρωσε μόνη της: Η «Μεγάλη Χίμαιρα» και οι έμφυλες ταυτότητες) και μια απάντηση-σεξιστική επίθεση του Χρήστου Χωμενίδη.

Εκεί που έφτυσε ο Μ. Καραγάτσης, εκεί που αμάρτησε ο Νίκος Καζαντζάκης κι έχυσε τα δάκρυα του ο κοσμοκαλόγερος Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης φύτρωσαν οι σύγχρονοι λογοτέχνες ή/και οι παραλογοτέχνες. Όπως εκεί που έχασαν αίμα κι έσταξαν λίγο κρασί στη μνήμη των νεκρών ο Κώστας Καρυωτάκης, ο Γιάννης Ρίτσος κι ο Οδυσσέας Ελύτης κάρπισαν οι σύγχρονοι ποιητές αλλά και οι δημιουργοί που κάνουν καριέρα μέσω της διαφήμισης και όχι με τα όπλα της τέχνης τους. Πάνω και πέρα απ’ όλους, βρίσκεται ο Καβάφης, η Αλεξάνδρεια του και οι εξόριστοι της ελληνικής λογοτεχνικής ιστορίας (π.χ. Χρήστος Μπράβος, Φώτης Αγγουλές κ.α).

Αλλά κανένας, οι παραπάνω κι ακόμα περισσότεροι, δεν πρέπει να βρίσκεται σ’ ένα βάθρο απρόσιτο από την κριτική. Ιδιαίτερα από τη σύγχρονη κριτική. Ακόμα και από την κριτική που, στοχευμένα ή άθελά της, προβαίνει σε λανθασμένες ή υπερφιλόδοξες εκτιμήσεις. Το δικαίωμα στην άρνηση, στη διαφορετική θέση και άποψη, από εκείνες τις ομάδες που η κυριάρχη ιδεολογία θέλει στο περιθώριο (γυναίκες, ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα, μετανάστες/τριες), πρέπει να βρει το χώρο της στη λογοτεχνία και να αναπνεύσει ελεύθερα. Η νέα γενιά λογοτεχνών έχει καθήκον να βγει μπροστά και να υπερασπιστεί με κάθε τρόπο αυτό καθώς και άλλα δικαιώματα. Και το κάνει, να είστε σίγουροι. Όσο κι αν δεν αρέσει σε κάποιους ευπώλητους λογοτέχνες (Χωμενίδης) και στους φίλους τους που αξιοποιούν το υποτιθέμενο κι ανύπαρκτο woke ως εργαλείο για σεξιστικές επιθέσεις σε λογοτεχνίδες που αμφισβητούν και εκφράζονται πέρα από τα καθιερωμένα.

Σε αυτό το σημείο αξίζει να σημειωθεί, ότι ούτε πολιτική ορθότητα και woke υπάρχουν, ούτε δικαιωματισμός, ουτε cancel culture. Και ιδιαίτερα με τον τρόπο που έχουν γίνει γνωστά. Όλα αυτά είναι θεωρητικά σχήματα αλλά και μια έκφραση-πολιτική θέση κοινή στην ακροδεξιά και (νεο)φιλελεύθερη ιδεολογία και στους κάθε λογής εκπροσώπους τους, που στοχοποιούν την Αριστερά και την Αναρχία ως φορείς αντεθνικής δράσης μέσω των αγώνων τους για τα κοινωνικά δικαιώματα. Είναι παράλληλα μια θέση που στοχοποιεί το αντιρατσιστικό και το αντιφασιστικό κίνημα, το αναπηρικό κίνημα, τον αντισεξισμό και τους αγώνες κατά της κουλτούρας του βιασμού, τις εθνικές μειονότητες, τους ψυχικά ασθενείς, τον αντισπισισμό και την ριζοσπαστική οικολογία ως αντιδραστικά στοιχεία που πρέπει να εξαφανιστούν με κάθε τρόπο [1]. Η επίθεση του Χωμενίδη και των ομοϊδεατών του εντάσσεται σε αυτό ακριβώς το πλαίσιο αναδεικνύοντας την πολιτική διάσταση του ζητήματος που δεν έχει καμία σχέση με τη λογοτεχνία και με τον Καραγάτση.

Καραγάτσης

Κατά τη γνώμη μου, ο αστός και κοσμοπολίτης Καραγάτσης είναι ένας σημαντικός, τεχνίτης συγγραφέας. Κι αυτό ισχύει άσχετα με τις ιδέες και τον τρόπο ζωής του. Με λίγα λόγια, αξίζει να του δώσετε την προσοχή σας. Με κριτικό βλέμμα. Χωρίς αγιοποιήσεις, χωρίς ωραιοποιήσεις και άλλα παραπλανητικά σχήματα. Έξω από τα στενά όρια της εθνικής λογοτεχνίας. Για παράδειγμα, πως γίνεται να αγνοήσουμε ότι ο Καραγάτσης όπως κι ο Στράτης Μυριβήλης («Ζωή εν τάφω») άλλαξε τον ιδεολογικό προσανατολισμό του «Συνταγματάρχη Λιάπκιν» σε μεταγενέστερες εκδόσεις; Όπως αναφέρει ο Ηρακλής Κακαβάνης σε άρθρα του για τις ιδεολογικές μεταμορφώσεις του «Συνταγματάρχη Λιάπκιν» [2]:

«Ο «Συνταγματάρχης Λιάπκιν» παρουσιάζει ενδιαφέρον για την εποχή , που αναφέρεται και την εξάπλωση των κομμουνιστικών ιδεών σε μια μεγαλούπολη της χώρας μας δεκαπέντε χρόνια μετά την Οχτωβριανή Επανάσταση (από τη Σχολή ξεπήδησε η καλύτερη αντιστασιακή ομάδα την περίοδο της γερμανικής Κατοχής στη χώρα μας). Έχει ενδιαφέρον, όμως, και για την ιδεολογική μεταστροφή του ίδιου του συγγραφέα. […]

Ο Λιάπκιν παίρνει την οριστική του μορφή το 1955 (από αυτή την έκδοση και μετά το βιβλίο εκδίδεται από την «Εστία»). Είχαν μεσολαβήσει οι εκδόσεις το 1939 («Πυρσός»), 1944 («Καραβίας»).
Στην πρώτη του έκδοση ο Καραγάτσης με συμπάθεια τοποθετείται απέναντι στη νεαρή Σοβιετική Ένωση. Στις επόμενες εκδόσεις σταδιακά αφαιρούνται τα φιλομπολσεβίκικα χωρία ώσπου στην έκδοση του 1955 το έργο γίνεται αντισοβιετικό, εχθρικό προς την Οχτωβριανή Επανάσταση [3]. Τις πρώτες αλλαγές τις εντοπίσαμε στην έκδοση του 1939 (3η έκδοση – περίοδος δικτατορίας Μεταξά) και συνεχίστηκαν στην τέταρτη έκδοση το 1944» […]
Ο Μ. Καραγάτσης, όντας ένας αστός λογοτέχνης, τον οποίο, όμως, ποτέ δεν κέρδισε ολοκληρωτικά η τάξη του. Ως νέος, επηρεασμένος από το περιβάλλον μέσα στο οποίο ζει, δείχνει συμπάθεια στις μαρξιστικές ιδέες και στην Οκτωβριανή Επανάσταση. Μια συμπάθεια, που μοιάζει με αυτή του καθηγητή της Σχολής κ. Αλευρά. Αυτόν που ο ίδιος ο Καραγάτσης γράφει ότι είναι «ανώδυνα θεωρητικός συμπαθών προς το ρωσικό ‘’πείραμα’’, απγό το οποίο αυτός δεν είχε τίποτα να διακινδυνέψη προσωπικά».

Στην Κατοχή προσεγγίζει για λίγο το ΕΑΜικό κίνημα. Γράφει μάλιστα και στο κατοχικό περιοδικό «Πρωτοπόροι» με το ψευδώνυμο ως Χρήστος Νεζερίτης. Μετά την απελευθέρωση τοποθετείται στο αντιΕΑΜικό – αντικομουνιστικό στρατόπεδο. Χωρίς η δράση – στάση του να ταυτίζεται με κείνη του Μυριβήλη. Στον εμφύλιο ο ήταν πολεμικός ανταποκριτής της κυβερνητικής εφημερίδας «Βραδυνή».
Στη δεκαετία του 1950 πολιτεύεται σε δύο εκλογικές διαδικασίες (1956 και 1958) με το Κόμμα των Προοδευτικών (Σπ. Μαρκεζίνης). Ο αδελφός του είναι συνεχώς βουλευτής, υπουργός και σχεδόν «μόνιμος» πρόεδρος της Βουλής (πρώτα με το Συναγερμό του Παπάγου και σε συνέχεια με την ΕΡΕ του Κ. Καραμανλή). Σίγουρα αν ήθελε θα μπορούσε να έχει άλλη πολιτική σταδιοδρομία».

Πέρα από όλα τα παραπάνω και επιστρέφοντας στο επίμαχο άρθρο που δημοσίευσε η Lifo έχουμε να παρατηρήσουμε ότι οι ενστάσεις για τη συγγραφική δεινότητα του Καραγάτση δεν είναι καινούργιες. Ίσως θα έπρεπε να το γνωρίζουν αυτό όσοι έκαναν λόγο για «υπόδειγμα χυδαίας κριτικής» και αναφορικά με το κείμενο της Ρένας Λούνα. Για παράδειγμα, ο ποιητής Μανόλης Αναγνωστάκης σε μια κριτική του για το για το «Σέργιος και Βάκχος» που είχε δημοσιευθεί στο περιοδικό «Κριτική» (1960) αναφέρει ότι:
«Στον «Σέργιο και Βάκχο», όπου πάει πολλά να αποδείξει και κυρίως να επιδείξει ο συγγραφέας, τα κυριότερα χαρακτηριστικά του είναι –όπως και σ’ όλα τα περισσότερο αποτυχημένα βιβλία του Μ. Καραγάτση – η εξεζητημένη βωμολοχία, η υπαγωγή των πάντων στο σεξ – αποκλειστική κινητήρια δύναμη της κοινωνίας και της ιστορίας –, η μανία των ηθικοπλαστικών διδασκαλιών μέσω της τσουχτερής ανεκδοτολογίας και των «τολμηρών» περιγραφών»[4]
Προνόμιο

Όλα τα παραπάνω συμβαίνουν τη στιγμή που σε Παλαιστίνη και Ουκρανία πεθαίνει κόσμος από τους βομβαρδισμούς, με νέες επιθέσεις στη Ρωσία ενώ την ίδια ώρα ο πόλεμος στο Λίβανο βρίσκεται προ των πυλών. Παράλληλα έχει περάσει ένας χρόνος από το ρατσιστικό έγκλημα της κυβέρνησης, του Λιμενικού και της FRONTEX στην Πύλο κι οι γυναικοκτονίες δεν έχουν σταματημό. Ακόμα, σε χώρες της ηπείρου μας και διεθνώς – με τη στήριξη της ΕΕ, του ΝΑΤΟ και των κατά τόπους κυβερνήσεων – οι φασίστες χρησιμοποιούν το ρατσισμό σαν το παγοθραυστικό για να μετατραπούν σε καθώς πρέπει δυνάμεις του πολιτικού συστήματος, να ξεπλυθούν από τις σβάστικες και τους ύμνους στο Ολοκαύτωμα και να παρουσιαστούν μάλιστα και ως τολμηροί δήθεν «αντισυστημικοί».

Είναι γνωστό σε όλους, όλες και όλ@, άνθρωποι σαν κι αυτούς δεν έχουν γράψει ούτε μια πρόταση για τα συγκεκριμένα ζητήματα. Και πώς να γράψουν όταν είναι υπηρέτες του οικονομικού και πολιτικού συστήματος που συμμετέχει σε γενοκτονίες ολόκληρων λαών; Πώς να γράψουν όταν βρίσκονται στο ίδιο πλευρό με την κυβέρνηση της ΝΔ που στηρίζει με κάθε τρόπο τη γενοκτονία της Παλαιστίνης, σκοτώνει ανθρώπους στα Τέμπη, στην Πύλο, στη Δαδιά και κλιμακώνει τις επιθέσεις κατά των γυναικών; Είναι κι αυτό μέρος του προνομίου όλων όσων κοιτάνε αφ’ υψηλού τα προβλήματα της κοινωνίας και της λογοτεχνίας. «Είναι κι αυτή μια στάσις. Νιώθεται» όπως έγραψε ο Καβάφης (Στα 200 π.Χ.). Αλλά το μακρύ χέρι του σεξισμού θα κόβεται. Με διαδηλώσεις, με κείμενα, με δράσεις. Για να είμαστε ξηγημένοι.

Ειρηναίος Μαράκης

---

[1] Περισσότερα σε παλιότερο άρθρο μου: Δικαιωματισμός – μια αντιδραστική αντίληψη και ορολογία (κριτική προσέγγιση), Αγώνας της Κρήτης (11/9/2019)

[2] Πρόκειται για μια παρέμβαση δημοσιευμένη σε δύο συνέχειες στο περιοδικό Ατέχνως: Οι ιδεολογικές μεταμορφώσεις του «Συνταγματάρχη Λιάπκιν» (Μέρος 1ο) και «Ο Συνταγματάρχης Λιάπκιν» – Οι πρωταγωνιστές «αλλαξοπιστούν» μετά την πρώτη έκδοση (Μέρος 2ο)

[3] Η πρώτη επισήμανση αυτής της ιδεολογικής μεταμόρφωσης του Μ. Καραγάτση, έγινε σε επιφυλλίδα του «Ριζοσπάστη» «Ο Λιάπκιν του Καραγάτση», με την υπογραφή Σ. (2/8/1978). Με το αρχικό αυτό έγραφε κριτικά σημειώματα εκείνη την περίοδο στην εφημερίδα του ΚΚΕ ο Μ.Μ. Παπαιωάννου. (Σημείωση Ηρακλή Κακαβάνη)

[4] Περιλαμβάνεται στον τόμο «Τα Συμπληρωματικά – Σημειώσεις Κριτικής», Εκδόσεις Στιγμή (1985).