Γράφει ο Ειρηναίος Μαράκης*

Σε κάθε περίοδο κρίσης η Ποίηση και η Τέχνη γενικότερα παίρνουν θέση, όπως οφείλουν άλλωστε, σχετικά με όσα συμβαίνουν στη δημόσια και ιδιωτική σφαίρα ώστε με το δικό τους μοναδικό τρόπο να προσεγγίσουν και να αναδείξουν τις αλλαγές που συμβαίνουν μέσα στην κοινωνία και στις ζωές των ανθρώπων. Η πανδημία του κορωνοϊού δεν θα μπορούσε να αποτελεί εξαίρεση. Ήδη μέσα από τις πρώτες μέρες του εγκλεισμού όσο οι μεγάλες πόλεις, τα χωριά και οι δρόμοι μετατρέπονταν σε απέραντες ερήμους λόγω του εγκλεισμού κι ενώ στα νοσοκομεία οι θεματοφύλακες της δημόσιας υγείας έδιναν, και δίνουν ακόμα, την άνιση μάχη κατά του ιού, οι ποιητές κι οι συγγραφείς έδωσαν, και συνεχίζουν να δίνουν, μένοντας στο σπίτι, τη μάχη της έκφρασης των νέων συνθηκών.

Από τις πρώτες μέρες γράφτηκαν ποιήματα και διηγήματα για την περίοδο, που είτε διαβάστηκαν και μοιράστηκαν στο στενό ή ευρύτερο κύκλο που έχει – αν έχει – ένας ποιητής, είτε δημοσιεύτηκαν σε λογοτεχνικές σελίδες και ιστολόγια. Παράλληλα αντίστοιχες σελίδες καθώς και εκδοτικοί οίκοι (αναφέρω ενδεικτικά: Εκδόσεις 24 Γράμματα, περιοδικό κι εκδόσεις Ατέχνως, Booksitting.wordpress.com, Strophes.blogspot.com, Nyctophilia.gr), οργάνωσαν δράσεις με πρόσκληση σε ποιητές και συγγραφείς ώστε να καταθέσουν τα πονήματα τους, διοργάνωσαν λογοτεχνικούς διαγωνισμούς και προχώρησαν στην έκδοση σχετικών βιβλίων, αναδεικνύοντας ως κύρια ασχολία τους την καταγραφή των αλλαγών που έφερε στη δημόσια και ιδιωτική ζωή η πανδημία.
Αυτή η έκρηξη δημιουργικότητας, στην ποίηση καθώς και σε όλες τις τέχνες, κατάφερε να βοηθήσει αρκετούς συνανθρώπους μας ώστε να αντιμετωπίσουν από μια καλύτερη θέση τις μέρες του εγκλεισμού κι αυτό δεν είναι λίγο…

Ενστάσεις

Όμως απέναντι σε αυτή τη θετική και θεμιτή εξέλιξη, δηλαδή με τις ποιητικές απόπειρες στο διαδίκτυο και σε βιβλία, υπάρχουν κι ενστάσεις. Έχω εντοπίσει δύο κατηγορίες μέσα από τη διαδικτυακή μου περιήγηση στο Facebook – εκεί πια θα βρούμε ένα μεγάλο πλήθος ποιητών και εκδοτικών οίκων που έρχονται σε επαφή με πιθανούς φίλους και αναγνώστες τους – καθώς και σε προφίλ ανθρώπων που ασχολούνται με την τέχνη της γραφής.

Η πρώτη ένσταση δηλώνει ρητά και κατηγορηματικά ότι μπορεί πολλοί και πολλές να γράφουμε με αφορμή την πανδημία του κορονοϊού αλλά ότι η δημοσίευση και η έκδοση σχετικών εργασιών χρειάζεται να περιμένει καθώς προτιμότερο είναι να αφήσουμε να ωριμάσουν τα συναισθήματα κι οι εμπειρίες και ύστερα να προχωρήσουμε σε αυτές τις διαδικασίες. Με αφορμή τη συγκεκριμένη ένσταση αναρωτιέμαι: Ποιος, άραγε, είναι ικανός να το αποφασίσει αυτό; Και με πια κριτήρια; Δηλαδή, η συγκεκριμένη ένσταση προτείνει μια λογική του τύπου #μετάθαδημοσιεύσουμε… που, σε εμένα προσωπικά, θυμίζει το περίφημο και τόσο λανθασμένο #μετάθαλογαριαστούμε της πολιτικής και σχετικά με τις αποφάσεις της κυβέρνησης για τη δημόσια υγεία και τα εργασιακά δικαιώματα στον καιρό της πανδημίας που αφενός στρέφονται εναντίον της εργατικής τάξης και των ευπαθών ομάδων κι αφετέρου έχουν ήδη ξεκινήσει να εφαρμόζονται χωρίς να περιμένουν τη λήξη της ιστορίας με τον κορωνοϊό.

Όμως η σκληρή αλήθεια είναι ότι και μετά και τώρα χρειάζεται να δημοσιεύουμε και να πάρουμε θέση ως δημιουργοί αξιοποιώντας κάθε μέσο που έχουμε στη διάθεση μας. Άλλωστε η καθεμία περίοδος έχει την αξία της κι αντίστοιχα θα κριθεί ή/και όχι… Όπως και #τώραθαλογαριαστούμε*, έχουμε ήδη ξεκινήσει, αλλά και μετά με σκοπό την προάσπιση της δημόσιας υγείας και των δικαιωμάτων μας.

Αν όμως η πρώτη ένσταση έχει κάποια βάση καθώς εκφράζει ένα γνήσιο ενδιαφέρον για την ποίηση της περιόδου κι από ανθρώπους καθόλου άσχετους με το αντικείμενο, η δεύτερη ένσταση, η οποία είναι ιδιαίτερα προβληματική, με πλήρη απαξίωση και με μια απίστευτη τυφλότητα σχετικά με την αναγκαιότητα αυτών των δράσεων υποστηρίζει ότι όλος αυτός ο οργασμός διαγωνισμών, δημοσιεύσεων κι εκδόσεων αποσκοπεί αποκλειστικά και μόνο στο οικονομικό όφελος των εκδοτών τους οι οποίοι εκμεταλλεύονται τους κάθε λογής ποιητές ή συγγραφείς εντός κι εκτός εισαγωγικών. Δεν μπορούμε βέβαια να ισχυριστούμε ότι δεν ισχύει ή, καλύτερα, ότι δεν θα εφαρμοστεί σε κάποιο μικρό ή μεγαλύτερο βαθμό όλο αυτό ή ότι δεν θα καλλιεργηθούν τέτοιες πρακτικές στη συνέχεια εκμεταλλευόμενες ένα ιστορικό γεγονός όπως η πανδημία του κορωνοϊού. Αλλά αν αυτή η ένσταση χρησιμοποιείται, όπως έχω παρατηρήσει, γενικεύοντας τα αρνητικά παραδείγματα και με μια γλώσσα άκρως ειρωνική ισοπεδώνοντας στην ουσία όλες αυτές τις προσπάθειες, τότε δεν είναι παρά μια κακόβουλη ένσταση που, τολμώ να ισχυριστώ, ότι φλερτάρει… με τη λογοκρισία.

Φυσικά, στον καπιταλισμό ζούμε – ακόμα, δυστυχώς – αλλά είναι αδύνατο και… παράλογο να μην επιδιώξουν κάποιο κέρδος οι εκδοτικοί οίκοι από αυτή την διαδικασία. Το θεμιτό θα ήταν να μην το κάνουν σε βάρος των δημιουργών. Υπάρχει και το παράδειγμα εκδοτικού που δηλώνει ότι τα έσοδα από αντίστοιχο βιβλίο θα πάνε σε φιλανθρωπική δράση. Η κατάληξη λοιπόν, όλων των παραπάνω είναι ότι δεν μπορούμε να γενικεύουμε, αντίθετα χρειάζεται να βλέπουμε ξεχωριστά το κάθε παράδειγμα και να κρίνουμε ανάλογα. Δηλαδή να κρίνουμε εκ του αποτελέσματος.

Κλείνοντας αυτό το σχόλιο ή αυτή την παρέμβαση, αν θέλετε, δηλώνω ότι και οι δημιουργίες στην εποχή του κορωνοϊού και οι αντίστοιχες ενστάσεις ή όποιες ακολουθήσουν ακόμα είναι ιδιαίτερα χρήσιμες. Η συμβουλή μου σε αυτό είναι μόνο μία: Αφήστε όλα τα λουλούδια να ανθίσουν! Αρκεί να είναι λουλούδια κι όχι γαϊδουράγκαθα, σωστά; Νομίζω ότι τα βασικότερα στοιχεία για μια ορθή αντιμετώπιση του φαινομένου, του οποίου βρισκόμαστε ακόμα στο ξεκίνημα του, είναι η ύπαρξη ταπεινότητας, ο σεβασμός σε μια περίοδο δύσκολη και πρωτόγνωρη για ολόκληρη την ανθρωπότητα, όχι η υπεροψία σχετικά με την δική μας θετική ή αρνητική συμβολή σε όλα αυτά κι από οποιοδήποτε μετερίζι βρισκόμαστε. Κι αυτό ισχύει ανεξάρτητα από την αισθητική ποιότητα, το βάθος και το συναίσθημα των ποιημάτων και των διηγημάτων που βλέπουν ή που θα δουν το φως της έντυπης και διαδικτυακής δημοσιότητας τους επόμενους μήνες. Να είστε σίγουροι ότι μέσα από αυτή την διαδικασία θα προκύψουν και διαμάντια. Εμείς, ως αναγνώστες, ποιητές και φίλοι του βιβλίου δεν έχουμε κανένα δικαίωμα να καταδικάσουμε την συγκεκριμένη, πολύμορφη προσπάθεια αλλά με σύνεση και σεβασμό να αναδείξουμε τις πραγματικές της διαστάσεις.

*Το σχόλιο γράφτηκε κατά την διάρκεια του εγκλεισμού, αν και οι διαπιστώσεις του θεωρώ πως αναδεικνύονται επίκαιρες ακόμα και τώρα. Ίσως και περισσότερο από πριν. Δεν είναι τυχαίο που μετά την άρση των περιοριστικών μέτρων είχαμε και την ανάπτυξη των κινημάτων του #Support_Art_Workers και του #Support_Health_Workers που μαζί με το εργατικό κίνημα στη χώρα μας και διεθνώς δίνουν τη δύσκολη αλλά αναγκαία μάχη για την υπεράσπιση της δημόσιας υγείας και για την αξιοπρεπή διαβίωση των καλλιτεχνών ανοίγοντας παράλληλα και τα άλλα ζητήματα της επικαιρότητας που αφορούν είτε την πάλη ενάντια στο ρατσισμό και τη φασιστική απειλή, είτε ενάντια στην περιβαλλοντική καταστροφή και την κλιματική αλλαγή. Στις ΗΠΑ, μάλιστα, όλα τα παραπάνω συνδέθηκαν και με το κίνημα #Black_Lives_Matter που βγήκε ξανά στους δρόμους μετά τη ρατσιστική δολοφονία του George Floyd από αστυνομικό στη Μινεάπολη. Στις ΗΠΑ, και την ώρα που γράφονταν αυτές οι γραμμές, θεωρητικά ισχύουν ακόμα τα μέτρα του εγκλεισμού λόγω της πανδημίας κι ενώ τα θύματα του νέου ιού έχουν φτάσει σε δυσθεώρητα ύψη… (18/6/2020)

**Πρώτη δημοσίευση στο ιστολόγιο Λογοτεχνία και Σκέψη (29/4/2020)
Δεύτερη γραφή: (18/6/2020)