Γιώργος Μπλάνας

Διαπιστώνω καθημερινά πως -στο πλαίσιο των συζητήσεων για την περιβόητη κρίση της εποχής μας- υπάρχει ένας προβληματισμός για την ίδια την έννοια της κρίσης. Σαν να μην είναι προφανές τι λέει ετούτη η λέξη. Αυτό ήδη είναι σύμπτωμα της σημερινής κρίσης. Σαν να λέμε πως δεν είμαστε βέβαιοι γι’ αυτό που παράγει σήμερα την αβεβαιότητά μας.

Ωστόσο νιώθουμε πως κάτι δεν πάει καλά. Νιώθουμε σαν να απειλεί το χάος να μας κυκλώσει. Αλλά το χάος μας έχει κυκλωμένους πάντα. Αυτή είναι η ανθρώπινη κατάσταση. Βρισκόμαστε πάντα σε κρίση. Κι αυτό που λέμε κρίση τελικά δεν είναι παρά η διατάραξη της κατάστασης κρίσης στην οποία έχουμε συνηθίσει. Στην ουσία αρχίζουν να μην δουλεύουν για μας τα συναισθήματα, οι αρχές, οι σκέψεις μας. Κι αυτό είναι κάτι διαρκές. Λόγου χάρη, όταν λέει κανείς πως περνάμε μια οικονομική κρίση είναι σαν να λέει πως έχουμε μιαν αιματηρή αιμορραγία. Όταν λέει πως περνάμε μιαν ηθική κρίση είναι σαν να λέει πως έχουμε μια δυσάρεστη θλίψη. Όταν λέει πως η τέχνη περνάει κρίση είναι σαν να λέει πως δεχόμαστε μαζικό καταιγισμό πέτρινων πετρών.

Η τέχνη ιδίως βρίσκεται πάντα σε κρίση. Είναι οντολογικό χαρακτηριστικό της. Η διερεύνηση της συγκεκριμένης μορφής, που παίρνει κάθε φορά αυτό το οντολογικό χαρακτηριστικό, είναι ό,τι μπορούμε όλο κι όλο να κάνουμε και σχετίζεται με το πώς η τέχνη αποδέχεται ή απορρίπτει την περιρρέουσα ανοησία. Όσο για μένα, πιστεύω πως η τέχνη -ή τουλάχιστον η ποίηση- είναι στις μέρες μας μολυσμένη -με δική της ευθύνη- από τους ιούς της κανονικότητας, της συμβατικότητας, της αναπαράστασης της ασημαντότητας, της αβεβαιότητας και του μη-νοήματος. Το γεγονός πως η σημερινή κανονικότητα εμφανίζεται στην τέχνη ως ριζοσπαστισμός και η συμβατικότητα ως πειραματισμός, δεν λέει τίποτα, αφού στις μέρες μας ό,τι ριζοσπαστικό και πειραματικό είναι εξαιρετικά ευπώλητο προϊόν, σε χρήμα ή άλλου είδους χρεόγραφο ή αξιόγραφο.

Η πραγματικά ριζοσπαστική και πειραματική τέχνη που γίνεται σήμερα, αυτή που δίνει μάχη με το καταστασιακό χάος της ύπαρξής μας, περιφρονείται. Πραγματικά, δεν ξέρω μήπως η κρίση αυτή είναι μια κάποια λύσις. Μήπως η αβεβαιότητα, η κανονικότητα, η συμβατικότητα είναι πράγματα πιο ξεκούραστα – έστω κι αν φοβίζουν. Ίσως να μην είναι καθόλου βέβαιο πως η τέχνη μπορεί ν’ αντέξει τα χτυπήματα του πνευματικού marketing. Ίσως να είναι πολύ πιθανό να χρειαστεί ν’ απαντήσουμε καταφατικά στο ερώτημα που έθεσε ο Νίτσε πριν από 150 χρόνια: «Είναι ακόμη άνθρωποι αυτοί ή μήπως μόνον μηχανές, που σκέφτονται, που γράφουν και που μιλούν;»

Βλέπεις, στην Ιστορία καθετί καινούργιο είναι μια απάντηση σε κάποιο πολύ παλιό ερώτημα. Ιστορία, πολιτισμός μέσα στον χρόνο δηλαδή, είναι να θέτει ο άνθρωπος ανεπίκαιρα ερωτήματα και να δίνει κάποτε επίκαιρες απαντήσεις. Κι αυτός είναι ο πυρήνας της σημερινής κρίσης. Δεν θέτει ο άνθρωπος ερωτήματα. Παράγει απαντήσεις σε ψευδο-ερωτήματα, που έπονται των απαντήσεων. Κατασκευάζει ανόητα ποιήματα, τα οποία απαντούν στο ερώτημα: Έχει νόημα να κάνεις ποίηση σήμερα; Εννοείται πως απαντούν «όχι». Κι έτσι, το μη-ποίημα είναι ένας σύγχρονος τρόπος ποίησης. Σαν να λέμε πως η ανοησία είναι ένα είδος ευφυΐας, ακριβώς όπως η εξαθλίωση είναι μια σύγχρονη μορφή ευημερίας. Ούτε ο Θεός, ούτε ο Λόγος, ούτε η Επιθυμία δουλεύουν πια. Δούλευαν άραγε ποτέ;